راهنمای جامع مواد قانون مالیات مستقیم | از مالیات بر درآمد تا حل اختلاف

تسلط بر تمامی مواد قانون مالیات مستقیم، از پایه‌ای‌ترین مفاهیم تا پیچیده‌ترین تبصره‌ها، برای هر فعال اقتصادی و متخصص حسابداری یک ضرورت مطلق است. این مقاله به صورت کامل و بدون حذفیات، به بررسی تمامی مواد ذکر شده در سند شما می‌پردازد و یک مرجع جامع برای شما ایجاد می‌کند.

بررسی تفصیلی و کامل تمام مواد قانونی

در این بخش، مواد به ترتیب شماره و به طور کامل شرح داده می‌شوند.

فصل اول: مواد پایه و مالیات بر دارایی

• ماده 1 و 2: این مواد به تعریف اشخاص مشمول و غیر مشمول پرداخت مالیات می‌پردازند و پایه و اساس قانون را مشخص می‌کنند. این مواد تعیین می‌کنند که چه کسانی به عنوان مودی شناخته می‌شوند.

• ماده 44 و 45: این مواد در رابطه با اخذ حق تمبر برای اسناد تجاری مانند اوراق قرضه، سفته و برات هستند. پرداخت حق تمبر برای رسمیت بخشیدن به این اسناد الزامی است.

• ماده 46: این ماده به اخذ حق تمبر برای بارنامه‌های هوایی، دریایی و زمینی اشاره دارد. هرگونه بارنامه صادر شده باید دارای تمبر قانونی باشد.

• ماده 52: این ماده تصریح می‌کند که درآمد ناشی از واگذاری حقوق (مانند حق کسب یا پیشه) نسبت به املاک واقع در ایران، پس از کسر معافیت‌ها، مشمول مالیات بر درآمد املاک می‌شود.

• ماده 53: این ماده از مهمترین و پرکاربردترین مواد مالیاتی است. برای محاسبه مالیات اجاره، باید 25% از کل مال‌الاجاره بابت هزینه‌ها، استهلاک و تعهدات مالک کسر شود و مبلغ باقی‌مانده درآمد مشمول مالیات محاسبه گردد.

• ماده 55: این ماده به وضعیت خاص مالکان مستاجر می‌پردازد؛ افرادی که ملک خود را اجاره داده‌اند و همزمان خود مستاجر ملک دیگری هستند. قواعد خاصی برای محاسبه مالیات بر درآمد اجاره این افراد اعمال می‌شود.

• ماده 57: نحوه محاسبه مالیات برای شخص حقیقی که تنها درآمد او اجاره ملک مسکونی است در این ماده مشخص شده است.

• ماده 59: این ماده به نرخ مالیات نقل و انتقال قطعی املاک می‌پردازد.

• ماده 64: تعیین ارزش معاملاتی املاک که مبنای محاسبه مالیات‌های ملکی است، بر عهده “کمیسیون تقویم املاک” می‌باشد.

• ماده 75: مقررات خاص مربوط به مستاجرین املاک اوقافی در این ماده تشریح شده است.

فصل دوم: معافیت‌های مالیاتی گسترده

• ماده 81: این ماده یک معافیت اساسی ارائه می‌دهد: درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، زنبور عسل، پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری به طور کامل از پرداخت مالیات معاف هستند.

• مادههای 82، 83، 84، 85 و 86: این مجموعه مواد، چارچوب مالیات بر درآمد حقوق را مشخص می‌کنند. به ویژه ماده 86 که تکلیف کسر و پرداخت مالیات حقوق را بر عهده کارفرما می‌گذارد.

• ماده 91: این ماده به حقوق و مزایای معاف از مالیات اشاره می‌کند.

• ماده 92: این ماده بخشودگی بخشی از مالیات حقوق برای کارکنان شاغل در مناطق کمتر توسعه یافته را در نظر گرفته است.

• ماده 132: این ماده یک معافیت تشویقی مهم برای فعالیت‌های تولیدی و معدنی با شرایط خاص (مانند تأسیس در مناطق کمترتوسعه‌یافته) در نظر گرفته است.

• ماده 141: درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی نیز از معافیت‌های مالیاتی برخوردار است.

• ماده 142: طبق این ماده، کارگاه‌های فرش دستباف و صنایع دستی از پرداخت مالیات بر درآمد معاف هستند.

• ماده 143 و تبصره 1 آن: این ماده به بخشودگی مالیاتی برای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس می‌پردازد. همچنین تبصره 1 آن، مالیات مقطوع 4% را برای نقل و انتقال سهام و حق تقدم مقرر می‌دارد.

• ماده 145: طبق این ماده، سود سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت از پرداخت مالیات معاف می‌باشند.

فصل سوم: مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی

• مادههای 94، 95 و 96: این مواد به درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی می‌پردازند.

• ماده 97: این ماده به تشخیص علی‌الراس درآمد مودی می‌پردازد. اگر دفاتر قانونی مودی مورد قبول اداره مالیات واقع نشود، درآمد وی به صورت برآوردی تشخیص داده می‌شود.

• ماده 100: این ماده تکلیف اصلی مودیان را بیان می‌کند: اظهارنامه مالیاتی یک سال مالی باید تا پایان خردادماه سال بعد تسلیم اداره امور مالیاتی گردد.

• ماده 103 (وصول مالیات علی‌الحساب وکلا): وکلاء مکلفند معادل 5% از حق‌الوکاله را به عنوان علی‌الحساب مالیاتی، از طریق الصاق و ابطال تمبر پرداخت نمایند.

• ماده 104 (مالیات تکلیفی): این ماده به مالیات تکلیفی بر هر نوع کارمزد و حق‌الزحمه (به جز کارمزد بانکی و بورسی) و مهلت پرداخت آن اشاره دارد.

• ماده 105: درآمد حاصل از فعالیت‌های انتفاعی اشخاص حقوقی و مجموع درآمد شرکت‌ها مشمول مالیات می‌باشد.

• ماده 106: درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی از طریق رسیدگی به دفاتر یا به صورت علی‌الراس (طبق ماده 97) تشخیص می‌گردد.

• ماده 109: مقررات خاص مربوط به موسسات بیمه ایران در این ماده آمده است.

• ماده 110: این ماده تکالیف اشخاص حقوقی را در ارائه اظهارنامه، حساب سود و زیان، دفاتر و اطلاعات سهامداران مشخص می‌کند.

• ماده 116: از مهمترین مواد در مورد انحلال شرکت‌ها است. طبق آن، مدیران تصفیه مکلفند ظرف 6 ماه از تاریخ انحلال، اظهارنامه مالیاتی آخرین دوره عملیات شرکت را تنظیم و مالیات متعلق را پرداخت نمایند.

• ماده 119: این ماده به درآمدهای اتفاقی (مانند بلاعوض یا هدایا) می‌پردازد که مشمول مالیات هستند.

• ماده 131: این ماده به نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی می‌پردازد که به صورت پلکانی تعیین می‌شود.

• ماده 147 و 148: این مواد به تعریف هزینه‌های قابل قبول و موجه از نظر سازمان امور مالیاتی می‌پردازند.

• ماده 149 و 150: نحوه محاسبه استهلاک دارایی‌های مشهود و نامشهود در این مواد مشخص شده است.

• ماده 155: تعریف سال مالیاتی را ارائه می‌دهد.

• ماده 156: این ماده اداره امور مالیاتی را مکلف می‌کند حداکثر تا یک سال پس از مهلت تسلیم اظهارنامه، آن را رسیدگی کند.

• ماده 157 (مرور زمان مالیاتی): این ماده مقرر می‌دارد که اگر ظرف 5 سال از سررسید پرداخت مالیات، برگ تشخیصی صادر و ابلاغ نشود، دیگر مالیات قابل مطالبه نیست.

فصل چهارم: جرائم، اجرا و حل اختلاف

• ماده 186: صدور، تمدید یا تجدید کارت بازرگانی و پروانه کسب منوط به ارائه گواهی پرداخت یا ترتیب بدهی مالیاتی قطعی شده می‌باشد.

• ماده 189: این ماده به جایزه خود اظهاری می‌پردازد.

• ماده 190: این ماده به جریمه تأخیر در پرداخت مالیات و شرایط بخشودگی این جرائم می‌پردازد.

• ماده 192: از مهمترین مواد جرائم مالیاتی است. اگر مودی در مهلت مقرر اظهارنامه مالیاتی خود را تسلیم نکند، مشمول جریمه‌ای غیرقابل بخشودگی می‌شود.

• ماده 193: مودیانی که مکلف به نگهداری دفاتر قانونی هستند، در صورت عدم تسلیم ترازنامه و حساب سود و زیان و یا عدم ارائه دفاتر، مشمول جریمه‌ای معادل 20% مالیات برای هر یک از این موارد خواهند شد.

• ماده 169: بر اساس این ماده، پایگاه اطلاعات هویتی، عملکردی و دارایی مودیان برای شفافیت فعالیت‌های اقتصادی تشکیل می‌شود.

• ماده 197: این ماده برای اشخاص ثالثی که مکلف به ارائه اطلاعات هستند جریمه تعیین می‌کند (2% حقوق پرداختی یا 1% کل مبلغ قرارداد).

• ماده 210: در صورت عدم پرداخت مالیات قطعی شده ظرف 10 روز، اداره امور مالیاتی برگ اجرایی صادر می‌کند.

• ماده 226: این ماده به مودی اجازه اصلاح اظهارنامه مالیاتی تسلیمی را می‌دهد.

• ماده 227: اگر پس از قطعی شدن مالیات، ثابت شود که مودی درآمدی را کتمان کرده، مالیات این درآمد پنهان مانده به همراه جریمه، مجدداً مطالبه می‌شود.

• ماده 238: این ماده راه اعتراض به برگ تشخیص مالیات را مشخص می‌کند. مودی می‌تواند ظرف 30 روز از تاریخ ابلاغ، با ارائه دلایل و مدارک تقاضای رسیدگی مجدد نماید.

• ماده 244 و 247: این مواد هیات‌های حل اختلاف مالیاتی را به عنوان مرجع رسیدگی به اختلافات معرفی می‌کنند.

• ماده 251: پس از صدور رای قطعی هیات تجدید نظر، هر یک از طرفین می‌توانند ظرف یک ماه به شورای عالی مالیاتی شکایت کنند.

• ماده 272: طبق این ماده، سازمان امور مالیاتی مکلف است اشخاصی که ملزم به ارائه صورت‌های مالی حسابرسی شده توسط حسابداران رسمی هستند را مشخص کند.

سخن پایانی: قانونی که باید شناخت

همان‌طور که به طور کامل مشاهده کردید، قانون مالیات‌های مستقیم از ماده 1 تا 272، یک چارچوب دقیق و همه‌جانبه است. درک این قانون نه تنها از پرداخت جرائم جلوگیری می‌کند، بلکه به شما کمک می‌کند از مزایا و معافیت‌های آن بهره‌مند شوید. همواره برای اجرای دقیق، با متخصصان این حوزه مشورت کنید.